Suriye’de 61 yıldır iktidarda olan Arap Sosyalist Baas Partisi çöktü. Rejimin çökmesinde etkili olan iki faktör Suriye’de 2011 senesinde, halkın özgürlük talebiyle başlayan faaliyetleri durdurmak için meydana gelen iç savaş ve başkent Şam’ın iktidarın kontrolünden çıkmasıydı.
Baas Partisi, 1963 senesinde darbe ile iktidara gelmiş, 1970 yılında ise parti içi darbe yaşamıştı. Bunun üzerinde parti başkanı Beşşar Esad’ın babası Hafız Esad, iktidarı ele geçirmişti. 1971 senesinde ise Suriye Devlet Başkanı olmuştu. 2000 yılında Beşşar Esad, Baas Partisi’nin başına geçti.
Suriye’de 2011’de yaşanan özgürlükçü hareketlerinde binlerce kişi öldürüldü ve bu şekilde süreç iç savaşa dönüştü. Rejim karşı grupların Şam’a girmesi, iktidarın sona ermesine sebep oldu. Silahlı muhalif grupların mücadelesi, rejime olan uluslararası ve ulusal baskılara rağmen iktidarın problemi barışçıl yollardan çözmeye çalışmasını sağlayamadı. 27 Kasım’da ülkede yoğunlaşan çatışmalar; başta Halep, İdlib ve Hama olmak üzere birçok bölgede kontrolün dışına çıktı.
Şam’ın merkezine giren, mevcut yönetime karşı protestocular şehirde etkin bir rol oynamaya, göstericiler şehrin önemli yerleşkelerinde aktif olmaya başlamıştı. Bunun üzerine Beşşar Esad rejimi şehir üzerindeki kontrolünü büyük oranda kaybetti. Güney il sınırına yakın bölgelerde artan silahlı gruplar, rejim güçlerinin birçok yerleşkeden çekilmeye başlamasına sebep oldu. Akşam saatlerinde mahallelerde, mevcut yönetim sistemine karşı meydana gelen ayaklanmalar ile birlikte rejim güçleri; Savunma Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı ve uluslararası havaalanından çekilmeye başladı.
Beşşar Esad, ülkeyi uçakla terk etti. Esad’in, yaptığı yazılı açıklamada Suriye’deki son gelişmelerin “dramatik ve endişe verici” olduğunu belirtildi. Esad ve çatışmalarda yer alan silahlı güçler arasında müzakerelerin yapıldığı iddiası ortaya atıldı. Rusya’nın yer almadığı müzakereler sonucunda Esad’ın iktidarı barış yoluyla devretme talimatı verdiği ve görevden ayrılma kararı alıp ülkeyi terkettiği öğrenildi.
Çöken iktidarın başbakanı Muhammed Gazi el-Celali, sosyal medyadaki bir paylaşımında Suriye’de halkın yeni bir hükümet olacağını söyledi. Başbakan, bu olayın Suriye’nin komşularıyla ve dünyayla olan diplomatik bağlarını geliştirmek için bir fırsat olduğunu dile getirdi. Devlet dosyalarını da gelecek hükümete aktarıp ellerinden gelen desteği sağlamaya da hazır olduklarını belirtti.
Rejim karşıtı silahlı grup olan Heyet Tahrir Şam’ın (HTŞ) lideri Ahmed eş-Şere sosyal medyadan Şam’daki kamu kurumları hakkında bir uyarıda bulundu. Bu kurumların resmen devredilene kadar eski Başbakanın gözetimi altında olacağını, kamu kurumlarına yaklaşmanın kesinlikle yasak olduğunu belirtti.
Suriye’de Esad ailesi döneminin sona ermesi ülkenin çeşitli bölgelerinde halk tarafından tepkiyle karşılandı. Halk, bazı şehirlerdeki Hafız Esad heykellerini yıktı.
Rejimin çöküşünün ardından devlet televizyonunda yayınlanan, bir grup muhalifin açıklama yaptığı videoda Esad’in devrildiği ve hapishanedeki tüm tutukluların serbest bırakıldığı söylendi. Ayrıca videoda “özgür Suriye devleti” ve “Yaşasın bütün Suriyeliler” ifadeleri kullanıldı. Videoda muhalif grup adına açıklama yapan kişi, tüm vatandaşlara “özgür Suriye devleti”nin kurulması için çağrıda bulundu.
Rejimi yıkan gruplar, halkın can ve mal güvenliğini sağlamak ve kamu malını korumak amaçlı bazı tedbirler aldı. Grupların askeri operasyon yönetiminden yapılan açıklamaya göre devlet malı ve motorlu araç çalınması karşılığında, başkasının malına saldırana ve devlete ait silahları teslim etmeyenlere üçer yıl hapis cezası ve akşam 16.00 ile sabah 5.00 arası sokağa çıkma yasağı uygulanacak.
Rejimin devrilişinin üzerine İsrail, saldırıya geçti ve Suriye’de 100 ayrı hedefi vurdu. İsrail ordusu, Golan Tepeleri’nde bulunan Şeyh Dağı’nın Suriye tarafını işgal etti. Ardından Suriye genelindeki stratejik noktalara defalarca hava saldırısı düzenleyen İsrail, Suriye ordusunun Esad iktidarından kalan tüm askeri kapasitesini en aza indirgemek için elinden geleni yaptı. İsrail’in Suriye genelinde yaptığı kapsamlı saldırıda hedefi çoğunlukla askeri üsler; hava savunma üsleri; istihbarat karargahları; kısa menzilli füze depoları; hava savunma sistemleri; silah üretim merkezleri; nükleer, biyolojik ve kimyasal silah stoklarıydı.
İsrail ve Suriye arasında 1974 senesinde imzalan “Kuvvetlerin Çekilmesi Antlaşması” ile Golan Tepeleri’nde silahtan arındırılmış bölgenin sınırları belirlenmişti. Şeyh Dağı’nın Suriye bölgelerine ve Golan Tepeleri’ndeki tampon bölgelere asker konumlandırarak kara saldırılarını da güçlendiren İsrail ordusu, Suriye’nin güneyinde bulunan Dera’dan Şam’a ve kuzeydeki Maysaf’a kadar olan bölgelere ateş açtı. Suriye’nin hava savunma sistemlerinin çöküşü de İsrail’in hava saldırılarını kolaylaştırdı. Ayrıca İsrail’in saldırılarından önce de İsrail’e yakın bölgelerde - Kuneytra ili, Avfaniyye, Hamidiye, Batı Samdaniyye ve Kahtaniyye’de- belde ve köy sakinleri evlerinde kalmaya çağırıldı.
İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu Suriye’de rejimin çökmesinden memnuniyet duyduğunu belirterek bu durum ile ilgili bazı açıklamalar yaptı. Netanyahu, Suriye’deki gelişmeyi Orta Doğu için tarihi bir olay olarak nitelendirdi ve olası tehditlere karşı önlem alacağının sözünü verdi. Ayrıca bu çöküşün, Esad’ın ana destekçileri olan Hizbullah ve İran’a karşı yaptıkları eylemin kesin sonucu olduğunu dile getirdi. Kendilerini bu tiranlıktan, yani kurallarla sınırlandırılmamış bu yönetim şeklinden, ayırmak istemeyen ülkeler için “zincirleme” bir etki bırakacağını söyledi. Ülkesinin isteğinin Suriye ile aralarında barışçıl ilişkiler kurmak olduğunu fakat gerektiğinde İsrail’İn kendini savunmak için tereddüt etmeyeceğini belirtti.
Gelecek ABD Başkanı Donald Trump, Suriye’nin dost ülke olmadığını ve Suriye’nin sorununun onları ilgilendirmediğini belirtti. Rejim karşıtı grupların benzersiz bir hamleyle birkaç şehri ele geçirdiğini kabul eden Trump ayrıca, Eski Başkan Barrack Obama’nın bazı limitleri belirleyememesinden kaynaklanan sorunların Rusya’yı Suriye’deki bu çatışmaya dahil ettiğini söyledi.
ABD Başkanı Joe Biden, Suriye’de Baas Partisi’nin devrilmesinin, Suriye’nin yeniden inşaası için “tarihi bir fırsat” olduğunu söyledi. Esad’ın Suriye’ye yaptıklarının “hesabını vermesi” gerektiğini, HTŞ’yi yakından gözlemlediklerini belirtti.
İngiltere Başbakanı Keir Starmer ise Suriye’deki eski rejimi “barbar” olarak nitelendirdi ve bu rejimin devrilmesini memnuniyetle karşıladı. Suriye’de “barış ve istikrar” çağrısında bulunan Starmer, Suriye’de son zamanlarda yaşanan gelişmeleri “emsalsiz” olarak değerlendirdi. Suriye’yi yakından takip ettiklerini belirtti.
Ukrayna Dışişleri Bakanı Andriy Sybiha, Suriye ile aralarındaki diplomatik ilişkileri tekrardan canlandırmaya hazır olduklarını belirtti. Putin’e güvenen bütün diktatörlerin sonunun Esad gibi olacağını, Putin’in kendisine güvenenlere ihanet ettiğini söyledi. Çin Dışişleri Bakanlığı da Suriye’de istikrarın geri döneceği konusunda umutlu olduklarını dile getirdi.
Irak Haber Ajansına (INA) göre, Irak'ın Hükümet Sözcüsü Basem El Avadi, Irak’ın Suriye’de meydana gelen gelişmeleri yakından takip ettiğini söyledi. Irak’ın Suriye’de istikrarı ve güvenliği sağlayacak hareketleri desteklediğini, bunun için dost ülkelerle iletişime geçtiğini belirtti. Mısır da Suriye’deki tüm taraflara devletin ve ulusal kurumların yeteneklerini koruma çağrısında bulundu. Ürdün ve Suriye’de bulunan “kardeşlerinin” yanında olduklarını ve onların seçimlerine saygı duyduklarını belirtti. Yemen Başkanlık Konseyi (PLC) Başkanı Raşad El Alimi ise, Suriye’deki gelişmeleri tarihi bir an olarak değerlendirerek Suriyelilerin yabancı devletlerin yönetiminden kurtulmak için haklarını savundukları bir an olduğunu söyledi. Ayrıca El Alimi, İran’a, Yemen’in egemenliğine saygı duyması ve halkın kendi devletlerini inşa etmesine olanak tanıması konusunda bir çağrıda bulundu.
Esad’in düşüşü ile Suriye’de 50 yıldır sürmekte olan hanedan yönetiminin sonunun gelmesi, ülkeler tarafından Suriye’nin geleceğini pozitif etkileyecek bir olay olarak yorumlandı. Suriye’de rejimin çöküşü, ülkedeki özgürlükçü düşüncelerin gittikçe artması için önemli bir gelişme olmakla kalmayıp Orta Doğu ülkelerini de etkileyecek bir faktör olarak görülüyor.
Şahika Derin Türüt ve Yağmur Ece Nisanoğlu tarafından editlendi.