İstanbul’da İslam Devletleri Kongresi

8–9 Kasım 2025 tarihlerinde İstanbul’da gerçekleştirilen Adaleti Savunanlar Stratejik Araştırmalar Merkezi (ASSAM) tarafından “ASRİKA Modeli İslam Birliği Avrupa ve Orta Asya (Türkistan) Bölgesi Krizlerine Çözüm Arayışı Kongresi” düzenlendi. Dokuzuncu kez hayata geçirilen kongre ,tarihsel bağlamda değerlendirildiğinde, İslam ülkelerinin iş birliğinin, özellikle Avrupa ve Orta Asya coğrafyasında yer alan Türkistan bölgesindeki krizlerin çözümünde nasıl bir rol alabileceğini tartışmak üzere kurgulanmış bir girişim olarak öne çıktı. Bu kongre, ASSAM’ın 2017–2023 yıllarında yürüttüğü kuruluş serilerinin ardından 2024–2027 dönemi için planladığı “Krizlere Çözüm Arayışı” başlıklı ikinci serinin bir parçası olarak gerçekleştirildi.  Bu anlamda kongre, sadece akademik bir buluşma olmaktan çıkıp bölgesel güvenlik, kimlik ve sınır gibi konuları özellikle İslam coğrafyasında değerlendirmekte ve büyük güç rekabeti gibi gündemlerle İslam dünyasında bir “model birlik” önerisi olarak yer almayı amaçlamaktadır. Bugün halen açılış konuşmalarında ve duyurularında “Ortak Akıl, Ortak Güvenlik, Ortak Gelecek-Birlikten Kuvvet Doğar…” sloganı vurgulanmakta, dünya siyasetinde benzer değerlere ve benzer sorunlara sahip olan bu ülkeler karşılaştıkları durumların üstesinden birlikte gelmeyi hedeflemektedirler.

İstanbul’da düzenlenen 2025 kongresi iki gün sürdü ve yüz yüze katılımın yanı sıra çevrimiçi bağlantılarla çok daha geniş bir kitleye ulaştı. Etkinlik 14 ülkeden yüzlerce delegeyi yüz yüze buluştururken binin üzerinde katılımcıyı da internet üzerindeki platformlar aracılığıyla bir araya getirdi. Kongre, akademik açıdan ileriyi hedefleyen formatta planlandı; bu kapsamda pek çok konuşmacı yer aldı ve bildiri sunumları gerçekleştirildi. Örneğin eski T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanı İdris Güllüce, Sudan İstanbul Başkonsolosu Usame Mahcub, Uluslararası Balkan Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Lütfi Sunar ve Gaziantep İslam Bilim ve Teknoloji Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Şehmus Demir gibi siyasi ve akademik kişilikler ana konuşmacılar arasında yer aldı.  Açılış ve selamlama konuşmaları da kongrenin ilk gününde üst düzey katılımla şekillendi; AK Parti milletvekili Hasan Turan, Sudan Başbakanı Prof. Dr. Kamil El‑Tayeb Idris Abdelhafiz gibi isimler açılış konuşmaları gerçekleştirdi.

Kongrede beş ana oturum başlığı yer aldı: “Avrupa ve Orta Asya (Türkistan) İslam Devletleri’nin Demografik, Jeopolitik, Sosyo-Kültürel Yapıları”, “Avrupa ve Orta Asya (Türkistan) İslam Devletleri’nin Emperyalizm ve Sömürgecilikle Mücadele Tarihi”, “Küresel Güçlerin Bölge (Avrupa ve Orta Asya – Türkistan İslam Devletleri Bölgesi) Politikaları”, “Avrupa ve Orta Asya (Türkistan) İslam Devletleri’nin Ekonomi, Enerji, Ticaret ve Göç Dinamikleri” ve “Avrupa ve Orta Asya (Türkistan) İslam Devletleri Bölgesinde Güvenlik Sorunları, Çatışmalar ve Çözüm Önerileri”. Bu oturumlar İslam ülkelerini derinden etkileyen siyasi, sosyolojik, askeri ve ekonomik konuları kapsadı. Bu sorunlar çerçevesinde, Türkistan coğrafyasında kimlik ve sınır anlaşmazlıklarının yanı sıra büyük güç rekabeti, bölge ekonomilerindeki enerji ve ticaret kanalları, göç dinamikleri ile Balkanlar ve Kıbrıs’taki uzun zamandır gündemde olan dini-etnik sorunlar da ele alındı. Kongrede alınan kararlar ve önerilerin ise sonuç bildirgesi ile somutlaşacağı belirtildi.

ASSAM’ın açıklamasına göre 30’un üzerinde bildiri sunuldu ve bu bildiri sunumlarının ardından karar vericilere öneriler yapıldı. Karar bildirgesine yönelik süreç ise katılımcılara ve ilgili kurumlara iletilmek hedefi ile hala sürdürülüyor. Buna bakılaraksa ASSAM’ın resmi sitesinde belirli bir bildiri yayınlamadığı, sadece görüşülen konuları paylaştığı söylenebilir. Paylaşılan bilgiler incelendiğinde, kararların ana temalarının İslam dünyasında bir “ASRİKA İslam Birliği Modeli” çerçevesinde Avrupa ve Türkistan ekseninde ortak kurumsal mekanizmaların oluşturulması; bölgesel krizlerin çözümünde sivil topluma ve akademiye dayalı alternatif yolların geliştirilmesi; enerji, ticaret ve göç politikalarında işbirliğinin artırılması; küresel güçlerin bölgeye yönelik rekabetine karşı daha güçlü işbirliği reflekslerinin geliştirilmesi olduğu görüldü. Bildiriler aracılığıyla bu öneriler detaylandırıldı ve karar alma süreçlerinde karar vericilere iletilmek üzere, metin haline getirildi. Alınmak istenen kararların ise yayınlanmalarının ardından eyleme dönüştürülmesinin planlandığı açıklandı. Bu eylemler arasında, ABİF (Avrupa Bölgesel İslam Devletleri Federasyonu) ve OABİF (Orta Asya (Türkistan) Bölgesel İslam Devletleri Federasyonu) gibi federasyonların işlevlerinin güçlendirilmesi, bölge ülkeleri arasında statü benzerliğine dayalı bir ortaklık ağı kurulması gibi dayanışmaya işaret eden uygulamalar da yer alıyor. Aynı zamanda bildiri ve sunumların çıktı haline getirilmesi; kongrenin çok dillilik altyapısıyla (Türkçe, İngilizce ve Arapça) yürütülmesi ve sunulan metinlerin hakemli dergilerde yani uzmanların değerlendirmesi ışığında, resmi ve bilimsel bildiriler olarak yayımlanması hedeflendi.

Bu kongre hem teorik hem pratik düzeyde bölgesel ve genel krizlerin çözümüne dair çeşitli görüşmeler içerdi. Özellikle Türkistan ve Avrupa’daki İslam Devletleri eksenindeki demografik, jeopolitik, ekonomik ve güvenlik temelli sorunlara akademik ve stratejik bir bakış açısı kazandırıldı. Katılımcılar ve sunucular aracılığıyla fikir alışverişi sağlanırken aynı zamanda karar alıcılar için de öneriler masaya yatırılmış ve potansiyel bir gelecek planı çizilmiş oldu. Gelişme aşamasında olan model birlik yapısı ve federasyon altyapısı ise bu önerilerin uygulamaya geçmesini destekledi. Bütün bunlar, İslam dünyasında daha derin bir dayanışma ortamı oluşturma, yerel krizlere ve dünya siyasetiyle ilgili konulara ortak tepki mekanizmaları geliştirme amacını ortaya koydu.

Elis Zayim ve Şahika Derin Türüt tarafından editlenmiştir.